محمد ناطقی*
Second Bonn Conference: Farewell to Afghanistan? \ Mohammad Natiqi*
Second Bonn Conference on Afghanistan is approaching with a number of facts to notice. The arrangements of the conference is different from the first one. Issues such as the transition program, the question of peace with Taliban, the representation in the conference make the context different. Messages that parties intend to send are also different this time. The Afghan government strongly shows its interest to be projected as the sole representative of the country. On the part of international community, the level of engagement is discussed to be revised in scale and nature. These all raise questions more than giving answers.
* M. Natiqi: Analyst & formerly Afghanistan's ambassador to Libya
بالاخره ماه ها گماه زنی و تحلیل و صبر و انتظار به سر رسید و اینک در آستانه بر گزاری کنفرانس بن دوم قرار گرفته ایم. از مدت ها پیش قرار بود که یک کنفرانس بین المللی بعد از ده سال پیکار با تروریزم و تلاش برای تأمین ثبات و امنیت در مورد افغانستان بر گزار شود. اینک باز هم شهر بن آلمان است و پنجم دسامبر 2011 و یک اجلاس بین الملی دیگر در مورد افغانستان. مخاییل اشتاینر نماینده ویژه آن کشور درامور افغانستان به صورت گسترده ای شرایط برگزاری اجلاس بن دوم را فراهم ساخته است. وزیر خارجه المان آقای گاییدو وسترن ویل نیز پیشاپیش هفته های بر گزاری کنفرانس، ازپاکستان وافغانستان دیدار رسمی داشت. وی دراسلام آباد وکابل آمادگی المان را برای این نشست بین المللی اعلام داشت.
قرار است که این کنفرایس به ریاست افغانستان بر گزار شود. همین ریاست سمبولیک افغانستان مبین این نکته است که افغانستان کم کم باید برای ایفای نقش و تصدی مسئولیت های خویش آماده شود. مفهوم اصلی این کار این است که مدیریت کلان کشور درحضور بیش ازنود کشور وسازمانهای معتبر بین المللی متعهد می شود که امورامنیتی ونظامی افغانستان را پس ازسال 2014 رسما به عهده بگیرد. این سخن کاملا درست است که دراجلاس بن فقط موضوعات مربوط به 2014 به بعد مورد بحث وگفتگو قرار می گیرد ونه موضوعات دیگر.
دراجلاس بن، موضوع صلح با طالبان مطرح نیست و تا این لحظه مشخص شده که کسی بنمایندگی ازآنها شرکت نخواهد کرد این موضوع ازسوی طالبان وهم ازطرف افغانستان مکررا اعلام شده است که ازجانب طالبان نماینده ای درکنفرانس بن دوم اشتراک نمی کند. گرچه روز28 نوامبر دومقام برجسته المان یعنی وزراء خارجه ودفاع گفته اند که طالبان باید درگفتگوهای صلح شرکت نماید. اظهارات این دو مقام برجسته درآستانه کنفرانس بن دوم، این شبهه را تقویت بخشیده که موضوعات ممکن است تغییر کرده باشد ودراجلاس دو هیئت یکی ازطرف طالبان و دیگری ازسوی دولت افغانستان شرکت نما یند؛ اما با این حال، حد اقل شرکت علنی طالبان بعید به نظر می رسد. به دلیل مخالفت دولت افغانستان هیچ نماینده از جامعه مدنی، جامعه زنان، احزاب سیاسی نیز در نشست بن دوم شرکت ندارند.
درتابستان امسال هنگامیکه پیشنهاد کنفرانس بن دوم ازطرف المانی ها عنوان شد وضرورت آن مورد تایید جامعه جهانی قرارگرفت، صحبت های ازشرکت طالبان ونمایندگان احزاب سیاسی وجامعه مدنی بصورت هیئت های جداگانه بمیان آمده بود. دراجلاس بن اول، در 2001 هیئت های مختلف سیاسی حداقل ازچهارجناج ایتلاف شمال، جبهه روم، جناح قبرس و جناح پاکستان شرکت داشتند. هرچهارگروه با دیدگاهای مشخصی وارد اجلاس بن شدند.حکومت افغانستان دراجلاس بن دوم با تکرارتجربه بن اول به شدت مخالفت کرد. این مخالفت تاحدی جدی شد که دولت افغانستان اعلام کرد که اگر هیئت های متفاوت ازافغانستان با عناوین گوناگون درکنفرانس بن خواسته شود دولت افغانستان آن راتحریم می کند.
بدین ترتیب در راجلاس بن دوم فقط یک هیئت از افغانستان شرکت می کند. وآن هیئت دولت افغانستان است. دولت افغانستان امتیاز آن را یافته است که به حیث تنها واحد سیاسی مسئول در این اجلاس به رسمیت شناخته شود. اما در کنار این کامیابی نسبی دولت، مردم افغانستان فرصت بحث در باره ساختار نا کار آمد سیاسی کنونی و دست یابی به یک راه حل جدی و عادلانه برای تأمین ثبات و امنیت را از دست داده است. موضوع بن دوم نه اصلاح ساختار سباسی است و نه مصالحه با طالبان. در داخل جبهه ملی جریان سیاسی مخالف به نتایج کنفرایس با تردید نگاه می کند. داکتر عبد الله رهبر تغییر و امید هم گفته است که از وی در این کنفرانس دعوت نشده است و او تلاش کرده است که نظرات خود را به این کنفرانس منتقل کند. از گروه طالبان نیز کسی شرکت ندارد وحرفی مصالحه نیز به میان نیست. دکتر اسپنتا درگفتگویی با رسانه های آلمانی به این موضوع اشاره داشت که دراجلاس بن دوم طالبان شرکت ندارد. وی اذعان داشته است که طالبان اعتقاد به صلح ندارد.
مجموع این گفته ها به این معنا است که کنفرانس بن به جای اینکه فرصت تازه برای تعهد جامعه جهانی برای افغانستان باشد، مراسمی برای اخذ تعهد از افغانستان در برابر جهان خواهد بود. دو روز پیش نشستی باحضورکارشناسان مسایل افغانستان درالمان برگزارشد. دومقام برجسته اروپا دراین اجلاس اظهارنظرکرده وگفته اند که واقعیتهای جاری درافغانستان باید درنظرگرفته شود و توقعات مردم و دولت افغانستان ازجامعه جهانی باید تغییر نماید. آقای فرانسیس وندرل نماینده پیشین اتحادیه اروپا درافغانستان به این مساله اشاره داشته که طالبان واقعیتی است درافغانستان وباید به یک نحوی قضیه آنها درجامعه افغانی حل فصل شود. برخی ازتحلیل گران صحبتهای وندرل را یک نوع حمایت و پشتیبانی ازطالبان تلقی کرده و برداشت شان از سخنان این مقام اروپایی این است که وی خواهان مشارکت طالبان درقدرت سیاسی افغانستان است. آقای میخایل اشتاینرنماینده ویژه المان درامور افغانستان وپاکستان نیزدراجلاس بررسی مسایل افغانستان گفته است که سطح توقعات ازجامعه جهانی باید درافغانستان تغییرنماید و واقعیتهای سیاسی اجتماعی افغانستان درنظر گرفته شود.
این دو مقام اروپایی به نکاتی اشاره داشته اند که درسال 2014 و پس ازآن باید به آن مسایل تسلیم شد. عمده این مسایل یکی قبول طالبان به عنوان یک واقعیت درجامعه افغانستان ودیگری پایین آوردن سطح توقعات حکومت افغانستان از جامعه جهانی است. پیش بینی می شود که در کنفرانس بن دوم این موضوعات به روشنی به رییس جمهورکرزی گوشزد شود. این بدان معنا است که افغانستان پس ازسال 2014 درعرصه های امنیتی ونظامی مسئولیت های بیشتری به عهده بگیرد وازجامعه جهانی توقع وچشم داشت سربازی برای افغانستان نداشته باشد. دراجلاس بن، جامعه جهانی درعرصه های نظامی وامنیتی وجنگ با طالبان به نحوی تلاش خواهند کرد که نوعی مراسم خداحافظی اجراء کنند و تمام مسایل نظامی را به دوش خودافغانها وا گذار کنند و خود را سبک دوش نمایند. احتمالا پیام اصلی اجلاس بن به ملت وحکومت افغانستان همین است.
جامعه جهانی بصورت قطع دیگرسربازجنگی درافغانستان نمی گذارد. جنگ دیگر به عهده خودافغانها گذاشته می شود و رییس جمهورکرزی این مسئولیت را دراجلاس بن دوم به عنوان رییس کنفرانس متقبل می شود. پس از سال 2014 دیگر افغانستان توقع جنگ سربازان ناتو را درکنارشان نداشته باشد. مقامات ناتو، البته گفته اند که افغانستان را تنها نمی گذارند. درکنفرانس بن دوم شاید با تأکید مکررا به این موضوع اشاره شود که ما درکنارافغانستان خواهیم بود اماباید درک کرد که این گونه در کنار بودن ها بسیار بسیارمتفاوت از چیزی است که در گذشته تجربه شده است. قدر مسلم این است که ناتو تمایل جدی دارد که به طولانی ترین مأموریت تاریخ خود اندک اندک پایان بخشد و دیگر به نیابت از افغان ها با تروریزم نجنگد. آنان می خواهد که نیرو های افغانی خود بادشمنان ثبات و امنیت در این کشور مقابله نمایند.
کمک های که دراجلاس بن دوم به افغانستان سپرده شود کمک ها و وعده های مالی خواهد بود. البته آن هم خالی ازدرد سر نیست زیرا فساد درحکومت افغانستان آتشی است که هرگونه کمک ها را می سوزاند. غربیها تجربه های مافیایی کابل بانک وصد ها فساد دیگر را در حکومت افغانستان از یاد نمی برند و به آسانی پول های خود را به آتش نمی اندازند. وعده های غیر نظامی ازجامعه جهانی پس ازسال 2014 به دست آوردنش برای افغانستان به این ساده گی ها هم نیست. بدین ترتیب به نظر می رسد که اجلاس بن دوم دست آورد چندان ملموسی برای مردم افغانستان نخواهد داشت.
جهان دربن اول تعهدات همه جانبه در براب رمردم افغانستان نشان داد. بامردم افغانستان همگام شدند و حتی سربازان شان را درجنگ با دشمنان ثبات و امنیت در افغانستان فرستادند. اما دربن دوم بخش اساسی تعهدات از دولت افغانستان گرفته می شود. بن اول برای افغانستان بود و بن دوم برای جهان است. بن اول برای حضور بود و بن دوم برای خروج است. در بن اول کرزی به ریاست دولت موقت تعیین شد، اما در بن دوم او از مقام یک رئیس جمهور ریاست اجلاس را بر عهده گرفته است و اینک در مقام رئیس سمبولیک اجلاس بن دوم ناگزیر استقبال ده سال پیش جهان را باید با یک بدرقه جواب بدهد. سوالی که اکنون به جد خود را به میان می کشد این است که ساز و کار های مناسب برای یک چنین ریسکی به وجود آمده است؟ آیا دولت افغانستان با ظرفیت پایینی که دارد توان تحمل چنین مسئولیت سنگینی را دارد؟ بدون اصلاح ساختار سیاسی افغانستان مطلقا فاقد توانایی ایفای هر گونه مسئولیت خواهد بود. در شرایط کنونی سپردن همه امور به حکومت افغانستان ممکن است یکی از خطرناک ترین کارها باشد. برای شهر وندان عادی حتی تصورش نیز بهت آور و آزار دهنده است. اما مانند گذشته دروان دادن چک سفید به دولت افغانستان نیز گذشته است. با ساختار سیاسی کنونی هر نوع تلاشی بی فایده خواهد بود. آیا جامعه جهانی افغانستان را در ایجاد یک ساختار مناسب سیاسی که پاسخ گو، کارآمد و متناسب با واقعیت های اجتماعی امروز افغانستان باشد یاری خواهد کرد؟
قرار است که این کنفرایس به ریاست افغانستان بر گزار شود. همین ریاست سمبولیک افغانستان مبین این نکته است که افغانستان کم کم باید برای ایفای نقش و تصدی مسئولیت های خویش آماده شود. مفهوم اصلی این کار این است که مدیریت کلان کشور درحضور بیش ازنود کشور وسازمانهای معتبر بین المللی متعهد می شود که امورامنیتی ونظامی افغانستان را پس ازسال 2014 رسما به عهده بگیرد. این سخن کاملا درست است که دراجلاس بن فقط موضوعات مربوط به 2014 به بعد مورد بحث وگفتگو قرار می گیرد ونه موضوعات دیگر.
دراجلاس بن، موضوع صلح با طالبان مطرح نیست و تا این لحظه مشخص شده که کسی بنمایندگی ازآنها شرکت نخواهد کرد این موضوع ازسوی طالبان وهم ازطرف افغانستان مکررا اعلام شده است که ازجانب طالبان نماینده ای درکنفرانس بن دوم اشتراک نمی کند. گرچه روز28 نوامبر دومقام برجسته المان یعنی وزراء خارجه ودفاع گفته اند که طالبان باید درگفتگوهای صلح شرکت نماید. اظهارات این دو مقام برجسته درآستانه کنفرانس بن دوم، این شبهه را تقویت بخشیده که موضوعات ممکن است تغییر کرده باشد ودراجلاس دو هیئت یکی ازطرف طالبان و دیگری ازسوی دولت افغانستان شرکت نما یند؛ اما با این حال، حد اقل شرکت علنی طالبان بعید به نظر می رسد. به دلیل مخالفت دولت افغانستان هیچ نماینده از جامعه مدنی، جامعه زنان، احزاب سیاسی نیز در نشست بن دوم شرکت ندارند.
درتابستان امسال هنگامیکه پیشنهاد کنفرانس بن دوم ازطرف المانی ها عنوان شد وضرورت آن مورد تایید جامعه جهانی قرارگرفت، صحبت های ازشرکت طالبان ونمایندگان احزاب سیاسی وجامعه مدنی بصورت هیئت های جداگانه بمیان آمده بود. دراجلاس بن اول، در 2001 هیئت های مختلف سیاسی حداقل ازچهارجناج ایتلاف شمال، جبهه روم، جناح قبرس و جناح پاکستان شرکت داشتند. هرچهارگروه با دیدگاهای مشخصی وارد اجلاس بن شدند.حکومت افغانستان دراجلاس بن دوم با تکرارتجربه بن اول به شدت مخالفت کرد. این مخالفت تاحدی جدی شد که دولت افغانستان اعلام کرد که اگر هیئت های متفاوت ازافغانستان با عناوین گوناگون درکنفرانس بن خواسته شود دولت افغانستان آن راتحریم می کند.
بدین ترتیب در راجلاس بن دوم فقط یک هیئت از افغانستان شرکت می کند. وآن هیئت دولت افغانستان است. دولت افغانستان امتیاز آن را یافته است که به حیث تنها واحد سیاسی مسئول در این اجلاس به رسمیت شناخته شود. اما در کنار این کامیابی نسبی دولت، مردم افغانستان فرصت بحث در باره ساختار نا کار آمد سیاسی کنونی و دست یابی به یک راه حل جدی و عادلانه برای تأمین ثبات و امنیت را از دست داده است. موضوع بن دوم نه اصلاح ساختار سباسی است و نه مصالحه با طالبان. در داخل جبهه ملی جریان سیاسی مخالف به نتایج کنفرایس با تردید نگاه می کند. داکتر عبد الله رهبر تغییر و امید هم گفته است که از وی در این کنفرانس دعوت نشده است و او تلاش کرده است که نظرات خود را به این کنفرانس منتقل کند. از گروه طالبان نیز کسی شرکت ندارد وحرفی مصالحه نیز به میان نیست. دکتر اسپنتا درگفتگویی با رسانه های آلمانی به این موضوع اشاره داشت که دراجلاس بن دوم طالبان شرکت ندارد. وی اذعان داشته است که طالبان اعتقاد به صلح ندارد.
مجموع این گفته ها به این معنا است که کنفرانس بن به جای اینکه فرصت تازه برای تعهد جامعه جهانی برای افغانستان باشد، مراسمی برای اخذ تعهد از افغانستان در برابر جهان خواهد بود. دو روز پیش نشستی باحضورکارشناسان مسایل افغانستان درالمان برگزارشد. دومقام برجسته اروپا دراین اجلاس اظهارنظرکرده وگفته اند که واقعیتهای جاری درافغانستان باید درنظرگرفته شود و توقعات مردم و دولت افغانستان ازجامعه جهانی باید تغییر نماید. آقای فرانسیس وندرل نماینده پیشین اتحادیه اروپا درافغانستان به این مساله اشاره داشته که طالبان واقعیتی است درافغانستان وباید به یک نحوی قضیه آنها درجامعه افغانی حل فصل شود. برخی ازتحلیل گران صحبتهای وندرل را یک نوع حمایت و پشتیبانی ازطالبان تلقی کرده و برداشت شان از سخنان این مقام اروپایی این است که وی خواهان مشارکت طالبان درقدرت سیاسی افغانستان است. آقای میخایل اشتاینرنماینده ویژه المان درامور افغانستان وپاکستان نیزدراجلاس بررسی مسایل افغانستان گفته است که سطح توقعات ازجامعه جهانی باید درافغانستان تغییرنماید و واقعیتهای سیاسی اجتماعی افغانستان درنظر گرفته شود.
این دو مقام اروپایی به نکاتی اشاره داشته اند که درسال 2014 و پس ازآن باید به آن مسایل تسلیم شد. عمده این مسایل یکی قبول طالبان به عنوان یک واقعیت درجامعه افغانستان ودیگری پایین آوردن سطح توقعات حکومت افغانستان از جامعه جهانی است. پیش بینی می شود که در کنفرانس بن دوم این موضوعات به روشنی به رییس جمهورکرزی گوشزد شود. این بدان معنا است که افغانستان پس ازسال 2014 درعرصه های امنیتی ونظامی مسئولیت های بیشتری به عهده بگیرد وازجامعه جهانی توقع وچشم داشت سربازی برای افغانستان نداشته باشد. دراجلاس بن، جامعه جهانی درعرصه های نظامی وامنیتی وجنگ با طالبان به نحوی تلاش خواهند کرد که نوعی مراسم خداحافظی اجراء کنند و تمام مسایل نظامی را به دوش خودافغانها وا گذار کنند و خود را سبک دوش نمایند. احتمالا پیام اصلی اجلاس بن به ملت وحکومت افغانستان همین است.
جامعه جهانی بصورت قطع دیگرسربازجنگی درافغانستان نمی گذارد. جنگ دیگر به عهده خودافغانها گذاشته می شود و رییس جمهورکرزی این مسئولیت را دراجلاس بن دوم به عنوان رییس کنفرانس متقبل می شود. پس از سال 2014 دیگر افغانستان توقع جنگ سربازان ناتو را درکنارشان نداشته باشد. مقامات ناتو، البته گفته اند که افغانستان را تنها نمی گذارند. درکنفرانس بن دوم شاید با تأکید مکررا به این موضوع اشاره شود که ما درکنارافغانستان خواهیم بود اماباید درک کرد که این گونه در کنار بودن ها بسیار بسیارمتفاوت از چیزی است که در گذشته تجربه شده است. قدر مسلم این است که ناتو تمایل جدی دارد که به طولانی ترین مأموریت تاریخ خود اندک اندک پایان بخشد و دیگر به نیابت از افغان ها با تروریزم نجنگد. آنان می خواهد که نیرو های افغانی خود بادشمنان ثبات و امنیت در این کشور مقابله نمایند.
کمک های که دراجلاس بن دوم به افغانستان سپرده شود کمک ها و وعده های مالی خواهد بود. البته آن هم خالی ازدرد سر نیست زیرا فساد درحکومت افغانستان آتشی است که هرگونه کمک ها را می سوزاند. غربیها تجربه های مافیایی کابل بانک وصد ها فساد دیگر را در حکومت افغانستان از یاد نمی برند و به آسانی پول های خود را به آتش نمی اندازند. وعده های غیر نظامی ازجامعه جهانی پس ازسال 2014 به دست آوردنش برای افغانستان به این ساده گی ها هم نیست. بدین ترتیب به نظر می رسد که اجلاس بن دوم دست آورد چندان ملموسی برای مردم افغانستان نخواهد داشت.
جهان دربن اول تعهدات همه جانبه در براب رمردم افغانستان نشان داد. بامردم افغانستان همگام شدند و حتی سربازان شان را درجنگ با دشمنان ثبات و امنیت در افغانستان فرستادند. اما دربن دوم بخش اساسی تعهدات از دولت افغانستان گرفته می شود. بن اول برای افغانستان بود و بن دوم برای جهان است. بن اول برای حضور بود و بن دوم برای خروج است. در بن اول کرزی به ریاست دولت موقت تعیین شد، اما در بن دوم او از مقام یک رئیس جمهور ریاست اجلاس را بر عهده گرفته است و اینک در مقام رئیس سمبولیک اجلاس بن دوم ناگزیر استقبال ده سال پیش جهان را باید با یک بدرقه جواب بدهد. سوالی که اکنون به جد خود را به میان می کشد این است که ساز و کار های مناسب برای یک چنین ریسکی به وجود آمده است؟ آیا دولت افغانستان با ظرفیت پایینی که دارد توان تحمل چنین مسئولیت سنگینی را دارد؟ بدون اصلاح ساختار سیاسی افغانستان مطلقا فاقد توانایی ایفای هر گونه مسئولیت خواهد بود. در شرایط کنونی سپردن همه امور به حکومت افغانستان ممکن است یکی از خطرناک ترین کارها باشد. برای شهر وندان عادی حتی تصورش نیز بهت آور و آزار دهنده است. اما مانند گذشته دروان دادن چک سفید به دولت افغانستان نیز گذشته است. با ساختار سیاسی کنونی هر نوع تلاشی بی فایده خواهد بود. آیا جامعه جهانی افغانستان را در ایجاد یک ساختار مناسب سیاسی که پاسخ گو، کارآمد و متناسب با واقعیت های اجتماعی امروز افغانستان باشد یاری خواهد کرد؟
-----------------------------------------
* محمد ناطقی: تحلیلگر مسایل سیاسی و منطقوی و سفیر پیشین افغانستان در لیبیا.
* محمد ناطقی: تحلیلگر مسایل سیاسی و منطقوی و سفیر پیشین افغانستان در لیبیا.
Mohammad Natiqi: political and regional affairs analyst and formerly ambassador of Afghanistan to Libya.
